Γράφουν : Κωνσταντίνος Μπόλιας, Παιδοψυχίατρος και Φανή Πασσιά, Κοινωνιολόγος,
Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε άνδρες νεαρούς παραβάτες έδειξαν ότι:
65-100%: παρουσιάζουν τουλάχιστον 1 ψυχιατρική διαταραχή
45-85%: παρουσιάζει Συνοσηρότητα με άλλες διαταραχές
31-100%: Διαταραχή διαγωγής (Δ.Δ.)
76-81%: Αντικοινωνική διαταραχή Προσωπικότητας
30%: Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)
92%: Ιστορικό τραύματος
11%: Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες
20%: Αγχώδεις διαταραχές
30-56%: Χρήση ουσιών
20%: Συνοσηρότητα χρήση & ΔΕΠ-Υ
Η Διαταραχή της δραστηριότητας και της προσοχής (ICD) ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (DSM), οι Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) μέσης και υψηλής λειτουργικότητας και η Διαταραχή Διαγωγής (Δ.Δ.) σχετίζονται με αυξημένη συχνότητα παραβατικότητας σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες.
Παρακάτω παρουσιάζονται οι συγκεκριμένες διαταραχές, καθώς και τα συμπτώματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη αποκλίνουσας και παραβατικής συμπεριφοράς.
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ – adHd)
Η ΔΕΠΥ είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό, και στην ενήλικη ζωή.
Τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ, δηλαδή η ελλειμματική προσοχή, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα, θεωρούνται τόσο κοινά στην παιδική ηλικία, που συχνά η διάγνωση παραβλέπεται, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα προβλήματα που η ίδια η ΔΕΠΥ προκαλεί στη συμπεριφορά, στην κοινωνική προσαρμογή ή στη σχολική απόδοση, αποδίδονται σε άλλες καταστάσεις που μπορεί να συνυπάρχουν. Έτσι η ΔΕΠΥ παραμένει συχνά αδιάγνωστη ή εσφαλμένα διαγνωσμένη ενώ, ακόμη και όταν γίνεται η σωστή διάγνωση, δεν εφαρμόζεται πάντοτε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο συνδυασμού θεραπευτικών προσεγγίσεων που απαιτεί η αντιμετώπιση της (ΑDHD Hellas).
Συμπτώματα της Διαταραχής που σχετίζονται με Αποκλίνουσες/ Παραβατικές Συμπεριφορές
•Δυσκολία ρύθμισης του συναισθήματος στα έντονα περιβαλλοντικά ερεθίσματα με κίνδυνο εμφάνισης αρνητικών συμπεριφορών, όπως είναι τα βίαια ξεσπάσματα, το σπάσιμο των κοινωνικών κανόνων και ο πειραματισμός με εξαρτησιογόνες ουσίες.
•Συχνή αναζήτηση έντονων συγκινήσεων και περιπετειών
•Συναισθηματική ευαλωτότητα
•Οξύθυμη ιδιοσυγκρασία
•Χαμηλή ανοχή στην ματαίωση
•Έλλειψη ενσυναίσθησης
•Ξαφνική, μη προβλέψιμη αλλαγή της διάθεσης
•Ευκολία στην εξωτερίκευση των προβλημάτων τους
•Συχνή έκθεση σε προβληματικές καταστάσεις
•Απουσία φόβου με κίνδυνο ανάληψης συμπεριφορών υψηλής επικινδυνότητας
•Αρνητική στάση απέναντι σε πρόσωπα εξουσίας, που συχνά οδηγούν σε συγκρούσεις με ενήλικες και θεσμικά όργανα
Πολλά από αυτά τα παιδιά θα πειραματιστούν με αλκοόλ και ναρκωτικά, γεγονός που αυξάνει περεταίρω τον κίνδυνο εκδήλωσης παραβατικής συμπεριφοράς. Η δυσκολία ανταπόκρισης σε ανταμοιβές έχει ως αποτέλεσμα να παρουσιάζουν αδιαφορία και περιφρόνηση για τους κοινωνικούς κανόνες. Η ανάγκη τους για «ανήκειν» τους οδηγεί στην υιοθέτηση συμπεριφορών «υψηλής συμμόρφωσης” προς την “αγέλη” των συνομήλικων.
Έρευνα των Gudjonsson, Sigurdsson, Bragason, Newton, και Eomarsson (2008) διαπίστωσε ότι, ενώ τα άτομα με ΔΕΠ-Υ μπορούν να είναι πιο ευερέθιστα ως προς τις αστυνομικές υποδείξεις, μπορεί να είναι επίσης και ψυχολογικά περισσότερο ευάλωτα κατά την αστυνομική ανάκριση. Συχνά απαντούν “δεν ξέρω” όταν ανακρίνονται, κάτι το οποίο μπορεί να οδηγήσει στην καταδίκη τους, ακόμα και για παραβάσεις στις οποίες δεν συμμετείχαν.
Άλλες μελέτες επιβεβαίωσαν ότι τα άτομα με ΔΕΠ-Υ είναι ευάλωτα στην πίεση κατά την ομαδική ανάκριση από τους αστυνομικούς, καθώς και στις ψευδείς ομολογίες, λόγω της γενικής ανησυχίας τους, της δυσκολίας συγκέντρωσης και της παρορμητικότητάς τους (Gudjonsson & Young, 2006).
Διαταραχή Διαγωγής (Δ.Δ.)
Ο όρος Διαταραχή Διαγωγής αναφέρεται σε ένα πρότυπο συμπεριφοράς κατά το οποίο παραβιάζονται τα δικαιώματα των άλλων ή οι μείζονες κοινωνικοί κανόνες.
Συμπτώματα της Διαταραχής που σχετίζονται με Αποκλίνουσες/ Παραβατικές Συμπεριφορές.
• Ανοιχτή επιθετικότητα προς άλλους
• Καταστροφή περιουσίας
• Καλυμμένη επιθετικότητα (απάτες, κλοπές)
• Παραβίαση κανόνων
• Έλλειψη τύψεων ή ενοχής
• Αδιαφορία για τις επιδόσεις στο σχολείο, στη δουλειά, ή σε άλλες σημαντικές δραστηριότητες.
• Ρηχό ή Επίπεδο Συναίσθημα
• Ανάλγητη στάση-έλλειψη ενσυναίσθησης
ΔΕΠΥ και Διαταραχή Διαγωγής
Η ΔΕΠΥ προηγείται αναπτυξιακά της ΔΔ συχνά συμβάλλει στην εμφάνιση της .
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ τα οποία εμφανίζουν πρώιμα συμπτώματα ΔΔ αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα με χειρότερη έκβαση:
•Έχουν πιο σοβαρά συμπτώματα από την ομάδα των παιδιών με ΔΕΠΥ μόνο και την ομάδα με ΔΔ μόνο
•Η επιθετική συμπεριφορά είναι πιο φανερή και πιο επίμονη
•Έχουν μεγαλύτερο εύρος αντικοινωνικών δραστηριοτήτων
•Έχουν χαμηλότερο λεκτική νοημοσύνη
•Έχουν πιο σοβαρά προβλήματα κοινωνικής λειτουργικότητας (σχέσεις με συνομηλίκους, κοινωνικές δεξιότητες, κοινωνική απόρριψη)
•Έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν πρώιμα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, όπως σκληρότητα (callousness) και έλλειψη συναισθημάτων προς τους άλλους
•Έχουν πρωιμότερη έναρξη προβληματικών συμπεριφορών
•Είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας
Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος Μέσης και Υψηλής Λειτουργικότητας
Ο όρος Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) χρησιμοποιείται πλέον για να περικλείσει και να συγχωνεύσει τις εξής διαγνώσεις (DSM-V):
• Αυτιστική Διαταραχή
• Σύνδρομο Rett
• Παιδική Αποδιοργανωτική Διαταραχή
• Σύνδρομο Asperger
• Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές μη προσδιορισμένες αλλιώς συμπεριλαμβανομένου και του Παιδικού και ‘Aτυπου Αυτισμού
Πρόκειται για μια νευροβιολογική αναπτυξιακή διαταραχή που διατηρείται εφ όρου ζωής. Ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων και την έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου, διαγιγνώσκεται σε τρία επίπεδα: χαμηλής, μέσης και υψηλής λειτουργικότητας Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) Μέσης και Υψηλής Λειτουργικότητας και συμπτώματα που σχετίζονται με Αποκλίνουσες/ Παραβατικές Συμπεριφορές.
Τα άτομα με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος εμφανίζουν δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση, επαναλαμβανόμενες στερεοτυπικές συμπεριφορές και ενδιαφέροντα, και αισθητηριακές δυσκολίες. 17-54% των ατόμων με ΔΑΦ εμφανίζουν επιθετική συμπεριφορά, η συχνότητα εκδήλωσης της οποίας συσχετίζεται με τη βαρύτητα του αυτισμού, το χαμηλό νοητικό δυναμικό, την ύπαρξη σοβαρών δυσκολιών δυσκολίες στις δεξιότητες επικοινωνίας και σοβαρής δυσκολία κατανόησης και αποδοχής των κοινωνικών κανόνων. Ο Asperger προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά, που έχουν κοινά αυτά τα παιδιά, ως προβλήματα στην κοινωνική ωριμότητα και κοινωνική λογική, καθώς και στην επικοινωνία και τον έλεγχο των συναισθημάτων.
Τα αδικήματα συνήθως σχετίζονται με:
•Τα ειδικά ενδιαφέροντα (πχ κλοπές συγκεκριμένων αντικειμένων, φωτιές, συλλογή όπλων)
•Την αισθητηριακή υπερευαισθησία (πχ κλάμα μωρού, γαύγισμα σκύλου, άγγιγμα)
•Τον ισχυρό «ηθικό» κώδικα (πχ επίθεση και κριτική σε άτομα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τατουάζ, ντύσιμο, καταγωγή)
•Την παρερμηνεία της συμπεριφοράς των άλλων (πχ σεξουαλικές επιθέσεις)
Οι Barry-walsh και Mullen (2004) αναφέρουν ότι δεδομένου του χαμηλού επιπολασμού του συνδρόμου Asperger, δεν είναι σαφές πόσο συχνά συμβαίνουν βίαιες και δυνητικά εγκληματικές συμπεριφορές, αλλά υποστήριξαν ότι έχει ταυτοποιηθεί μια άμεση σχέση μεταξύ της παράνομης συμπεριφοράς και των κλινικών χαρακτηριστικών του συνδρόμου. Αυτό τοποθετείται συνήθως στο πλαίσιο των ελλειμμάτων στην κοινωνικότητα, στην έννοια του σχετίζεσθαι και στην ιδιοπαθή ακαμψία στη σκέψη και στη συμπεριφορά. Τα άτομα με σύνδρομο Asperger μένουν αυστηρά προσκολλημένα σε ρουτίνες ή τελετουργίες που δεν δείχνουν να έχουν κάποια λειτουργία ή σκοπό. Επίσης, ποικίλα χαρακτηριστικά της διαταραχής συνδέονται με φτωχή συνεργασία με την αστυνομία, τους δικηγόρους και το σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης. Για παράδειγμα τα προβλήματα ξεκινάνε στο αστυνομικό τμήμα όταν το άτομο δεν έχει αναγνωριστεί ότι βρίσκεται στο φάσμα των αυτιστικών διαταραχών. Είναι δεδομένο πως θα παρουσιάζει φτωχή κατανόηση της προσοχής που πρέπει να επιδείξει στην προ-ανάκριση, καθώς και των νομικών δικαιωμάτων του. Επίσης, είναι πιθανό το άτομο αυτό να υιοθετήσει μια συναινετική στάση, λέγοντας «ναι» ανεξάρτητα της ερώτησης, αφήνοντας να καθοδηγείται από την ερώτηση.
Μαθησιακές Δυσκολίες, Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας
Οι μαθησιακές δυσκολίες, συχνά αναφέρονται σε ατελείς αντιληπτικές ικανότητες ή δυσλειτουργίες του εγκεφάλου, που επηρεάζουν την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση των ερεθισμάτων και παρουσιάζουν διαταραχές στη σκέψη, στον προφορικό λόγο, στην ανάγνωση, γραφή, ορθογραφία και στην αριθμητική. Η επιθετική συμπεριφορά είναι πιο συχνή μεταξύ των ατόμων των οποίων η ικανότητα να διαμορφώσουν ή να εκφράσουν με λόγια τις προθέσεις τους είναι περιορισμένη.
Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν ανομοιογενή ομάδα διαταραχών. Τόσο ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνονται όσο και η πιθανή αιτιολογία τους εμφανίζονται ιδιαίτερα διαφοροποιημένα. Συχνά οι μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζονται μαζί με άλλες διαταραχές, όπως η ΔΕΠ/Υ, ο αυτισμός, η οριακή νοημοσύνη, οι αγχώδεις διαταραχές, και σχεδόν πάντα επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα της συναισθηματικής, κοινωνικής, και οικογενειακής ζωής.
Συμπτώματα των Μαθησιακών Δυσκολιών που σχετίζονται με Αποκλίνουσες/ Παραβατικές Συμπεριφορές
Σύμφωνα με τους Mcnamara και willoughby (2010) οι έφηβοι με μαθησιακές δυσκολίες εμπλέκονται πιο συχνά σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές σε σύγκριση με τους συνομήλικούς τους χωρίς μαθησιακές δυσκολίες. Ακόμη, οι εν λόγω ερευνητές υποστήριξαν ότι οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες να κάνουν χρήση μαριχουάνας, να καταναλώνουν μεγαλύτερη ποσότητα τσιγάρων και να εμπλέκονται σε βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές. Απέδωσαν την εμφάνιση των παραβατικών συμπεριφορών στα δευτερογενή χαρακτηριστικά των μαθησιακών δυσκολιών, όπως η μειωμένη αυτοαντίληψη, το αυξημένο άγχος, τα συμπτώματα κατάθλιψης και η μειωμένη ευημερία που σχετίζονταν με ριψοκίνδυνες συμπεριφορές.
Υποτίμηση συμπτωμάτων Μαθησιακών Δυσκολιών και παραμέληση τους
Απόσυρση από την Μαθησιακή Διαδικασία
Περιθωριοποίηση
Εγκατάλειψη σχολείου
Ανάγκη για “Ανήκειν”
Ένταξη σε Ομάδες με παραβατική συμπεριφορά
Διπολική Διαταραχή
Η διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη) αποτελεί διαταραχή της διάθεσης, η οποία στην τυπική της μορφή χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης και συνοδεύεται από σημαντική δυσφορία ή και δυσλειτουργία του ατόμου σε ένα ή περισσότερους τομείς της καθημερινής ζωής του. Για να τεθεί η διάγνωση θα πρέπει να αποκλειστεί η αιτιολογική σχέση των κλινικών εκδηλώσεων με σωματική νόσο, χρήση ουσιών ή άλλη ψυχιατρική διαταραχή.
Η μανία (παθολογική ευφορία) και η κατάθλιψη (παθολογική θλίψη) αποτελούν τους δύο πόλους της διάθεσης, γι αυτό και η διαταραχή ονομάζεται διπολική.
Συμπτώματα που σχετίζονται με Αποκλίνουσες/ Παραβατικές Συμπεριφορές
Τα επεισόδια μανίας αποτελούν κυρίως το αίτιο που δυνητικά μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο με διπολική διαταραχή σε εμπλοκή με το νόμο.
ή μανία αποτελεί μια διακριτή περίοδο ανεβασμένης ή ευερέθιστης διάθεσης, η οποία μπορεί να παρουσιάσει τις ακόλουθες συμπεριφορές:
• Εκνευρισμό, ανησυχία
• Επιθετική συμπεριφορά
• Γρήγορη και συχνά ανοργάνωτη σκέψη και ομιλία
• Υπερεκτίμηση δυνάμεων και ικανοτήτων. Ιδέες μεγαλείου
• Περιορισμένη κριτική ικανότητα, που επηρεάζει την επαφή του με την πραγματικότητα
• Απουσία εναισθησίας (Αδυναμία κατανόησης του νοσηρού της κατάστασης).
• Δυσκολίες στην Ενσυναίσθηση
• Ακαμψία σκέψης
• Έλλειψη ελέγχου παρορμήσεων
• Υπερβολική παρουσία συμπεριφορών, που μπορούν να χαρακτηριστούν υψηλού κινδύνου (π.χ. Κατάχρηση ουσιών, Σεξουαλική υπερδραστηριότητα)
Στη περίοδο της κατάθλιψης τα συμπτώματα που μπορεί να οδηγήσουν σε αποκλίνουσες ή παραβατικές συμπεριφορές είναι:
• Η ευερεθιστότητα
• Η συνύπαρξη παραληρηματικών σκέψεων
Σχιζοφρένεια
Η Σχιζοφρένεια ανήκει στις ψυχωσικές διαταραχές και έχει ποικιλόμορφη κλινική εικόνα. Είναι μία νόσος που χαρακτηρίζεται από μεταβολή της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας και εκφράζεται με διαταραχές στη σκέψη, την αντίληψη, το συναίσθημα, τη βούληση και τη συμπεριφορά.
Συμπτώματα που σχετίζονται με Αποκλίνουσες/ Παραβατικές Συμπεριφορές
• Ευερεθιστότητα
• Παραληρηματικές σκέψεις
• Ψευδαισθήσεις. (Οπτικές – Ακουστικές)
• Απουσία εναισθησίας
• Δυσκολίες σε επίπεδο κρίσης και βούλησης (Υποβολιμότητα)
Επιβαρυντικοί παράγοντες/παράγοντες κινδύνου
Η νεανική παραβατικότητα αποτελεί ένα φαινόμενο πολυπαραγοντικής αιτιολογίας, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί αποτέλεσμα συνάντησης σε μια δεδομένη στιγμή των δύο βασικών παραγόντων του ατόμου και του κοινωνικού περιβάλλοντος, όπου ως κοινωνικό περιβάλλον νοείται η οικογένεια, το σχολείο και η κοινότητα.
